W Małopolsce jest wiele nekropolii – świadectw bohaterskiej walki za ojczyznę, miejsc spoczynku wybitnych postaci, które swoim życiem i działalnością w sposób szczególny wpłynęły na rozwój regionu. Wizyta na każdym cmentarzu to świadectwo pamięci i szacunku, inspiracja do poznania wielu ludzkich losów, ale też często niezwykła lekcja historii. Świadomość naszych korzeni kształtuje również teraźniejszość… Szczególne miejsce w naszej historii zajmują cmentarze zabytkowe, nie tylko miejsca ostatniego spoczynku, ale bardzo często perły sztuki i architektury. Także miejsca zadumy nad tym, co w w życiu jest największą wartością!
Od krypt na Wawelu po Panteon Narodowy
Małopolską podróż pamięci warto rozpocząć w Krakowie. Miejscem szczególnym są tu Krypty Wawelskie z grobami królów Polski oraz słynna Krypta Zasłużonych w kościele na Skałce, miejsce spoczynku wybitnych postaci. Stosunkowo nowym, wyjątkowym miejscem pochówku jest Panteon Narodowy w kryptach kościoła Świętych Apostołów Piotra i Pawła powstały z inicjatywy prof. Franciszka Ziejki. Ma być on współczesnym miejscem pochówku najwybitniejszych twórców narodowej sztuki, kultury i nauki, niezależnie od poglądów i przekonań. Pierwszą osobą, która w nim spoczęła był Sławomir Mrożek.
Wśród krakowskich cmentarzy najstarszym jest Rakowicki. Pochowano tu wielu znanych artystów, ludzi nauki i kultury, działaczy społecznych i politycznych oraz żołnierzy. Liczne nagrobki, które można na Rakowicach podziwiać są dziełami sztuki, wśród nich warto wymienić rzeźby: Xawerego Dunikowskiego, Antoniego Madeyskiego, Franciszka Mączyńskiego, Stanisława Odrzywolskiego i Bronisława Chromego.
Przechadzając się cmentarnymi alejkami możecie zapalić znicz ku pamięci Jan Matejki, Józef Dietla, Lucjana Rydla, Heleny Modrzejewskiej, Tadeusza Kantora, Marka Grechuty, rodziny Wojtyłów, Wisławy Szymborskiej, Józefa Mehoffera i wielu innych wybitnych krakowian.
Na zakopiańskim Pęksowym Brzyzku i na tarnowskim Starym Cmentarzu
W cieniu smreków, pod Giewontem, na Pęksowym Brzyzku na nagrobnych tablicach zapisana jest historia Zakopanego i Podhala. Szmer potoku Cicha Woda delikatnie akompaniuje modlitwie za duszę wybitnych górali i artystów, którzy tak bardzo pokochali tatrzańskie widoki, że na zawsze pozostali u stóp majestatycznych gór: Jana Krzeptowskiego Sabały, Kornela Makuszyńskiego, Antoniego Kenara i Antoniego Rząsy... Tutejsze nagrobki nawiązujące do sztuki ludowej i folkloru zachwycają kunsztem artystycznym i rzemieślniczym.
Jedną z najstarszych i piękniejszych nekropolii regionu jest Stary Cmentarz w Tarnowie. Położony wśród wiekowych drzew, otoczony murem, sprawia, że każdy kto przestąpi jego próg czuje się jakby przeniósł się w czasie. Pomniki i kaplice zachwycają artystycznym sznytem, ale także nie pozwalają zapomnieć o średniowiecznym przesłaniu „memento mori”… Najstarszym nagrobkiem na Starym Cmentarzu jest prawdopodobnie nagrobek Anny Marii Radziwiłłowej, pierwszej żony Karola Radziwiłła, wielkiej patriotki i muzy romantycznych powieści Jaquesa de Saint Pierre. Wielkie zainteresowanie budzi też grób dziewczyny z warkoczem, młodej tarnowskiej modystki, która zmarła w wieku zaledwie 18 lat.
Podążając na południe od Tarnowa odnajdziecie Szlak Cmentarzy I Wojny Światowej. To właśnie w tych okolicach przetaczał się front wielkiej wojny, pozostawiając krwawy ślad w postaci zbiorowych żołnierskich mogił. Na cmentarzach położonych głównie na terenie powiatów tarnowskiego i gorlickiego spoczywają Polacy, ale również Austriacy, Niemcy, Rosjanie, Węgrzy, Bośniacy, Czesi, Słowacy, Włosi i Żydzi.
Twórcami cmentarzy, uznawanych dzisiaj za wyjątkowe przykłady tego rodzaju sztuki byli wybitni artyści, rzeźbiarze, architekci, malarze. Warto odkryć je, pomimo, że czasem kryją się poza uczęszczanymi szlakami turystycznymi i aby do nich dotrzeć trzeba zadać sobie odrobinę trudu. Ponumerowane i skatalogowane mogą wydawać się bezimienne, anonimowe, ale są piękne. Każdy z nich jest też świadectwem okrucieństwa jakie niesie za sobą wojna.
Ciekawi ludzkich historii, pełni refleksji i zadumy w sercach odwiedzajcie małopolskie cmentarze i odkrywajcie ich tajemnice, a pamięć o wybitnych rodakach blaskiem znicza ocalcie od zapomnienia.