W Rozporządzeniu możemy przeczytać: „Orawka – kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela (…) uznaje się za pomnik historii (…) ze względu na wartości historyczne, artystyczne i naukowe najstarszego katolickiego i jedynego dziś drewnianego kościoła polskiej części Górnej Orawy, który dzięki wyjątkowej klasie artystycznej i autentyzmowi architektury, wystrojowi i wyposażeniu wnętrza stanowi najcenniejszy dokument dziejów i kultury materialnej tego regionu Polski, a w czasie, gdy region ten znajdował się poza granicami naszego kraju, odegrał znaczącą rolę w podtrzymywaniu tożsamości narodowej i religijnej polskich osadników i ich potomków”. Kościół stanowi perełkę Szlaku Architektury Drewnianej. Został również zgłoszony do wpisania na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.
Pomnik Historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W treści prezydenckiego rozporządzenia wyszczególnia się cechy danego zabytku świadczące o jego najwyższej wartości, określa się precyzyjnie jego granice i zamieszcza schematyczną mapkę obiektu.
Pomniki Historii ustanawiane są od 1994 r. Znajdują się na niej obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych oraz znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego naszego kraju. Do elitarnego grona (obecnie niewiele ponad 100 obiektów) pomników historii mogą dołączać obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne.
Pomniki Historii znajdujące się w obrębie województwa małopolskiego to:
- Bochnia - kopalnia soli
- Kalwaria Zebrzydowska - zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego
- Kraków - historyczny zespół miasta
- Kraków - Kopiec Kościuszki z otoczeniem
- Racławice - teren historycznej Bitwy Racławickiej
- Stary Sącz - zespół staromiejski wraz z klasztorem Sióstr Klarysek
- Szalowa - kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła
- Tyniec - zespół opactwa benedyktynów
- Wieliczka - kopalnia soli
- Nowy Wiśnicz - zespół architektoniczno-krajobrazowy
- Staniątki - opactwo św. Wojciecha Mniszek Benedyktynek
- Orawka - Kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela